عوامل موثر در خندانی
١- تأثیر عملیات داشت
خندانی پسته در باغ در اثر هرس (با سوق دادن ذخایر کربوهیدراتی از مناطق مصرف رویشی به میوه های در حال رشد و نیز متوقف ساختن و کنترل فعالیت رویشی) و تغذیه (به ویژه ازت، بر، روی و پتاسیم به دلیل تأثیر مثبت بر روی رشد و نمو مغز افزایش می یابد. آبیاری درختان بویژه در دوره رشد و نمو مغز (تیر – شهریور ماه ) باعث افزایش خندانی پسته می گردد.
۲- تأثیر منبع گرده و گرده افشانی
منبع گرده از دو طریق، تأثیرات گرده بر روی رشد و نمو جنین و بذر و همچنین برروی ویژگی های دیواره تخمدان و پوسته آندوکارپ در فرایندهای خندانی دخالت می کند. مطالعات نشان می دهد که میزان خندانی با تغییر منبع گرده تغییر می کند که از طریق تاثیر زنیایی گرده بر میزان رشد و نمو، وزن و حجم بذر (مغز) صورت می گیرد.
بر اساس نتایج حاصل از پژوهش های دهقانی شورکی و سجلی (۱۹۹۶) مشخص شده است که نوع گرده بر زاویه دو نیمه پوسته آندوکارپ در محل شکاف طولی تأثیر می گذارد، به نحوی که هر چه این زاویه بیش تر باشد امکان شکوفایی آندوکارپ کم تر می شود. همچنین نتایج نشان داد که نوع گرده اثر متازنیایی قاطعی بر ضخامت دیواره تخمدان و آندوکارپ دارد. همچنین میزان میوه های خندان باگرده افشانی گل های مسن تر کاهش می یابد. هرس، تغذیه ، آبیاری، اصلاح و انتخاب پایه و رقم مناسب، منبع گرده مناسب، فرآوری و خشک کردن مناسب پسته پس از برداشت به عنوان راهکارهای عملی افزایش خندانی پسته بسیار حائز اهمیت می باشند. نتایج یک بررسی حاکی از افزایش میزان خندانی پسته رقم قزوینی در اثر تیمار درختان با روغن ولک در اسفند ماه است.
زود خندانی
زودخندانی نیزکه چند هفته قبل از زمان برداشت رخ می دهد یکی دیگر از مشکلات تولید پسته می باشد. از آنجایی که پسته های زود خندان معمولا آلوده به زهرابه آفلاتوکسین می شوند در پایانه های ضبط پسته ایجاد مشکل می نمایند. از طرفی مشخص گردید که کمبود برخی عناصر معدنی و آبیاری نامناسب در افزایش پدیده زودخندانی موثر است. پسته هایی که در میوه آنها قبل از برداشت ، هم پوست آندوکارپ و هم پوست نرم اگزومزوکارپ شکافته می شود ، زود خندان خوانده می شود (شکل شماره ۳-۱). زود خندانی ارتباط زیادی با بی نظمی در تأمین مقدار آب مورد نیاز گیاه و دور آبیاری دارد. استفاده از روغن های معدنی زمستانی نیز در زود خندانی موثر است. همچنین نوع پایه می تواند در زود خندانی موثر باشد. در مطالعه انجام شده توسط تاج آبادی پور بر روی چند پایه پسته ( پسته اهلی، سرخس، بنه و آتلانتیکا) نشان داد که پایه بنه بیش ترین درصد خندانی را ایجاد می نماید.
شکل شماره ۳-۱ – عارضه زود خندانی در پسته همراه با شکافتن همزمان پوست آندوکارپ و پوست نرم اگزومزوکارپ
سال آوری
عدم تولید محصول یکنواخت و مادگی در سالیان متوالی را سال آوری گویند. در درختان پسته وجود محصول زیاد در یک سال باعث ریزش جوانه های گل می شود، به طوری که هر ساله جوانه های گل فراوانی تشکیل شده ولی به دلیل وجود محصول سنگین و ایجاد رقابت در جذب مواد غذایی و قندی بین جوانه های گل و میوه های در حال نمو، درصد زیادی از جوانه های گل ریزش می نمایند. ریزش جوانه های گل باعث کاهش یا عدم تولید محصول شده و بدین طريق سال آوری ایجاد می گردد.
غالبيت انتهایی
وجود غالبيت انتهایی در پسته باعث رشد رویشی بیش از حد جوانه انتهایی و جلوگیری از رشد جوانه های جانبی می گردد. عدم رشد جوانه جانبی باعث کاهش سطح میوه دهی و کاهش تولید محصول می شود . در این شرایط تنها ۳-۲ درصد جوانه رشد در سال به جوانه گل و بقیه به صورت رویشی و رکود باقی می مانند.| ارقام دارای بیشترین سال آوری عبارتند از : احمد آقایی و فندقی زودرس ارقام دارای کمترین سال آوری عبارتند از : جندقی، شاه پسند و ایتالیایی
نیاز سرمایی
نیاز سرمایی ارقام پسته ایران حدود ۱۲۰۰-۶۰۰ساعت متفاوت می باشد. عدم تأمین نیاز سرمایی درختان پسته موجب تأخیر در گلدهی، گلدهی نامنظم، کاهش تعداد برگچه های برگ، تولید برگ های ساده و غیر طبیعی و گلدهی روی شاخه های رشد فصل جاری به صورت انتهایی و جانبی می شود. پسته همانند سایر درختان خزان دار جهت توسعه جوانه ها احتیاج به حداقل سرمای معینی به میزان ۱۰۰۰ ساعت با دمای کمتر از ۷ درجه سانتی گراد در طول دوره خواب زمستانی دارد. رقم اکبری و چروک نسبت به سایر ارقام پسته نیاز سرمایی بالاتری دارد (بیش از ۱۰۰۰ ساعت). در زمستان سال ۹۳ به علت گرم بودن نسبی هوا، نیاز سرمایی برخی ارقام پسته از جمله رقم اکبری در سراسر کشور تأمین نگردید و سبب کاهش عملکرد شده بود. برای مثال سرمای تجمع یافته بر اساس داده های هواشناسی رفسنجان تا تاریخ ۱۷ بهمن سال ۹۴ بر مبنای محاسبه روش یوتا ۶۲۴ ساعت و روش صفرتا ۷ درجه سانتی گراد، ۶۲۵ ساعت بوده است که پیش بینی شده بود تا پایان آن سال ۸۰۰ ساعت سرما تأمین خواهد شد. اما برای رقم اکبری این نیاز سرمایی کافی نبوده و باید این نیاز به روش هایی که توضیح داده خواهد شد، برطرف گردد . یکی از روش های رفع نیاز سرمایی درختان رقم اکبری پسته ، استفاده از روغن ولک است. با توجه به نوسانات دمایی استفاده از روغن ولک به شرح ذیل توصیه می شود: خاک و آب شیرین : رقم اکبری ۴۰ در هزار و سایر ارقام به نسبت ۳۰ در هزار خاک و آب شور : رقم اکبری ۵۰ در هزار و سایر ارقام ۴۰ در هزار (منظور از خاک و آب شور EC بالای ۱۲ می باشد).
با توجه به اهمیت روغن ولک در برطرف نمودن نیاز سرمایی درختان پسته، لازم است نکاتی در این خصوص ارائه گردد:
نکته اول : این مواد به روغن های امولسیون شونده ، ولک ۹۲، سوپراويلو و … معروف اند . در حقیقت موادی از گروه هیدروکربن های آلیفاتیک هستند که از روغن پارافین و با مشتقات نفتی ساخته می شوند.
توجه: روغن ولک و سمپاشی زمستانه به منظور کنترل انواع کنه ها، شته ها، شپشک ها و پسیل ها و … روی درختان میوه و آجیلی، انگور، مرکبات و .. استفاده می شود.
نکته دوم: روغن ولک با ایجاد لایه نازک، تمام بدن حشره تا تخم آن را احاطه می کند و با بستن منافذ تنفسی باعث مرگ حشرات می شود، بنابراین جهت وصول نتیجه مطلوب تمامی قسمت های گیاه بایستی پوشش داده شود.
نکته سوم: زمان مناسب استفاده از روغن ولک زمستانه عموما یک هفته مانده به تورم جوانه ها بوده و باید در دمای معمولی (غیر از شرایط یخبندان و گرمای زیاد) سمپاشی شود.
البته در هر منطقه باید با نظر کارشناس زمان یابی دقیق صورت گیرد. نکته چهارم: روغن ولک باید به صورت استاندارد حاوی ۸۰ درصد پارافین، ۱۸ درصد آب و ۲ درصد امولسیوفایر باشد.
نکته پنجم: بعد از رقیق نمودن و پاشش روغن ولک به درختان به سبب وجود پارافین استاندارد در روغن ولک بایستی روی تنه درختان مثل روغن جلا، درخشنده شده و این حالت چندین روز پایداری داشته باشد. این باغات از چندین کیلومتر به خوبی قابل تشخیص هستند. اگر بعد از پاشش نتوان بین درختان سمپاشی شده با سمپاشی نشده تفکیک قایل شد، روغن ولک بی کیفیت بوده است.
توجه: روغن های ولک گازوئیلی در کنار موثر نبودن بر اهداف ، موجب اپیدمی سریع و خشک شدن درختان می شوند.
نکته ششم: روغن ولک اگر قبل از بیدار شدن درخت استفاده شود، موجب افزایش دوره خواب می گردد. اما اگر یک هفته قبل از تورم جوانه ها بکار رود، باعث تسریع در باز شدن جوانه ها می گردد. بکارگیری غلظت های بیشتر از حد توصیه شده به طور متوالی، ممکن است دارای اثرات منفی به شرح ذیل باشد:
١- خشکیدگی سرشاخه ها ۲- ایجاد شاخه های نابجا و تنه جوش زیاد روی شاخه های اصلی ۳- خروج شیره آوندی از محل طوقه ۴- کاهش رشد درختان نکته هفتم : جهت تهیه روغن ولک با کیفیت حتما با کارشناسان مرتبط مشورت گردد .