مقدمه پسیل معمولی پسته:
پسته گیاهی نیمه گرمسیری از خانواده Anacardiacae و جنس Pistaciae و ازگونه Pistacia vera یکی از مهم ترین محصولات باغی کشور می باشد
آفات باغهای پسته در ایران به سه گروه تقسیم می شوند. گروه اول شامل آفات کلیدی مانند پسیل معمولی، پروانه چوبخوار و سنهای زیان آور پسته می باشند که در تمام پسته کاری های کشور حضور فعال دارند و معمولا خسارت اقتصادی به درخت پسته وارد می کنند. گروه دوم حشرات و کنه های پسته می باشند که در برخی مناطق پسته کاری کشور از اهميت اقتصادی برخوردارند و به عنوان آفت مطرح می باشند. گروه سوم آن دسته از آفاتی هستند که به درختان پسته حمله می کنند ولی در حالت عادی خسارت آنها اقتصادی نیست. پسیل معمولی پسته که باغداران آن را به عنوان شیره خشک می شناسند از مهم ترین آفات پسته می باشد و در تمام نقاط پسته کاری ایران و جهان وجود دارد.
خسارت پسیل پسته
خسارت مربوط به مرحله پورگی آفت می باشد پوره های این آفت با مکیدن شیره گیاهی موجب ضعف عمومی درخت و کاهش کمی و کیفی محصول می شوند. همچنین عسلک روی برگها سبب جذب گرد و خاک شده، باعث اختلال در فتوسنتز و سایر اعمال حیاتی درخت می شود.
پوره های پسیل معمولی پسته روی برگ در حال تغذيه از شیره گیاهی
ترشح شکرک توسط پوره های پسیل معمولی روی برگ پسته
شكل شناسی پسیل پسته
پسیل معمولی پسته حشره کوچکی با چهار بال به طول ۱/ ۸-۱ / ۵ میلی متر می باشد. رنگ عمومی بدن در حشرات بالغ زرد روشن است. روی سر و سینه لکه های کشیده ای با همین رنگ یا کمی تیره تر وجود دارد. معمولا شکم به رنگ عمومی بدن و اغلب دارای لکه های قهوه ای رنگ کشیده ای است که در مفاصل بدن به شکل دو ایری دیده می شود. بالها زرد رنگ و لکه های قهوه ای رنگ در فواصل منظم روی آنها وجود دارد. عرض سر به اندازه سینه، شاخکها ۱۰ بندی، اولین مفصل آن خیلی کوتاه و عرض آن برابر طولش است. دومین مفصل کمی بزرگتر از اولی و به وضوح عرض آن از مفصل اولی کمتر است. مفصل سوم خیلی بلند و طول آن حداقل دو برابر طول مفصل چهارم می باشد. پنج مفصل بعدی تقریبا با یکدیگر مساویند، طول مفاصل نهم و دهم تقریبا با هم مساوی و به وضوح از مفاصل قبلی کوچکترند ودارای ۲ خار نسبتا بزرگی هستند.
پوره های سن ۱و ۲ زرد رنگ هستند و در پوره های سن ۲ جوانه های بال پدیدار می شود.
فرم های فصلی پسیل معمولی معمولی پسته (Agonoscena pistaciae) سمت راست فرم تابستان گذران سمت چپ فرم زمستان گذران (مهرنژاد ۱۳۸۱)
بیولوژی پسیل پسته
زمستان گذرانی پسیل معمولی پسته به صورت حشره بالغ می باشد. از اواخر اسفند ماه یا اوایل بهار همزمان با باز شدن جوانه ها، ماده ها شروع به فعالیت می کنند و پشت و روی برگ تخمریزی می کنند. تخم ها در اوایل سفید مایل به زرد و با گذشت زمان نارنجی رنگ می شوند. تفريخ تخم ها و طول دوره یک نسل به شرایط آب وهوائی منطقه بستگی دارد. بجز نسل اول در بقیه نسل ها تداخل وجود دارد به طوری که در اواسط تابستان تمامی مراحل تکاملی پسیل معمولی پسته شامل تخم، پوره های سنین مختلف و حشره بالغ هم زمان در یک باغ دیده می شوند. به نظر می رسد در شرایط استان يزد این آفت بیش از ۴ نسل در سال تولید کند.
پوره های جوان پسیل معمولی بلافاصله پس از خروج از تخم خرطوم خود را در نسوج برگ فرو می کنند و شروع به تغذیه از شیره گیاهی می نمایند این عمل باعث ضعف گیاه می شود. اگر برگ های مورد تغذیه جوان و تراکم پوره ها زیاد باشد در لبه برگها مختصر پیچیدگی به وجود می آید ولی در صورت کامل بودن برگ ها در شکل ظاهری آنها هیچ تغییری صورت نمی گیرد. تغذیه پوره ها باعث پوکی، نیم مغزی و دهان بسته شدن پسته ها و همچنین ریزش جوانه ها و برگها شده، خسارت کمی و کیفی محصول را سبب می شوند. علاوه بر آن تولید عسلک فراوان میکنند که در مجاورت هوا سریعا خشک، و به صورت دانه های گرد و سفید رنگ (مانند شكر) در می آید. که خود موجب اختلال در فیزیولوژی گیاه و سوختگی برگ ها می شوند (وجه تسمیه این آفت به شیره خشک به دلیل تولید عسلک شکر مانند می باشد).
با توجه به تراکم جمعیت آفت، رقم پسته و زمان حمله آفت علاوه بر کاهش کمی و کیفی محصول همان سال باعث ریزش جوانه ها و برگهای درخت می شود که این عمل تا 3 سال بعد نیز میزان محصول را تحت تأثیر قرار می دهد.
پوره های پسیل فعال روی برگها و تولید شکرک
پوره سنک و لارو كفشدوزک شکارچی پسیل
دیاگرام بیولوژی و دور نمای مبارزه با پسیل معمولی پسته (اقتباس از مهرنژاد)
کنترل آفت پسیل پسته
شناخت تمام عوامل و اجزای کشت بوم باغ پسته تنها راه رسیدن به برنامه مدیریت کنترل آفت است که سم و سمپاشی حداقل نقش را در آن دارد.
دشمنان طبیعی
پسیل معمولی پسته دارای دشمنان طبیعی فراوانی چون گونه هائی از کفشدوزک ها، سوسک ها، زنبورها، سنکها، بالتوریها و کنه های شکاری است اولین قدم مؤثر در کنترل بیولوژیکی حمایت و فرصت دادن فعالیت دشمنان طبیعی موجود در باغهای پسته می باشد با عنایت به تنوع زیاد دشمنان طبیعی موجود در باغهای پسته، در صورت کاربرد دقیق روش های مبارزه از جمله مبارزه شیمیائی با استفاده از سموم کم خطر، نحوه و زمان صحیح سمپاشی به حشرات مفید فرصت فعالیت کافی داده می شود تا حداکثر کارآئی خود را بروز دهند و نهایتا تعداد دفعات سمپاشی را کاهش دهند.
کنه شکارگر Abrolophus sp، دشمن طبیعی پسیل معمولی (مهرنژاد ۱۳۸۱)
کفشدوزک Exochomus nigripennis در حال تغذيه از پوره پسیل (مهرنژاد ۱۳۸۱)
بالتوری سبز Chrysoperla carnea دشمن طبیعی پسیل معمولی پسته
سن شکاری Anthocoris sp. شکارگر پسیل معمولی پسته (مهرنژاد ۱۳۸۱)
استفاده از کارت های زرد
حشرات کامل پسیل به کارت زرد جلب می شوند کارت های زرد مورد استفاده در باغهای پسته عمدتا از جنس پلی اتیلن و پی وی سی به اندازه تقریبی ۱/ ۱۰۸۲۰۸۰سانتی متر می باشد که روی آنها چسب مخصوص تله که بدون بو و رنگ هستند کشیده می شود. چسب تله باید حداقل به مدت ۱۵ روز خاصیت چسبندگی خود را حفظ کند حشرات کامل پسیل معمولی به رنگ زرد جلب می شوند کارت گذاری باید در زمانی انجام شود که حشرات بالغ هنوز تخمریزی نکرده باشند. کارت های زرد علاوه بر پسیل، زنجره پسته و تعدادی از زنبورهای پارازیتوئید را نیز جلب می کند بنابراین زمان کارت گذاری باید طوری تنظیم شود که حشرات مفید کمتری را جلب کند.
با توجه به زمان شروع فعالیت حشره کامل نسل زمستان گذران پسیل و زنجره پسته در طبیعت، یکی از این زمانها بعد از تورم جوانه ها و قبل از باز شدن برگهای پسته می باشد در این زمان بدلیل عدم وجود بر روی درخت، کارت های زرد بهتر دیده می شوند و دشمنان طبیعی نیز در باغ فعال نیستند و همچنین نسل زمستانگذران از قدرت تخمریزی بیشتری برخوردارند بنابراین شکار این حشرات در کاهش جمعیت نسل های بعدی نقش بیشتری دارد. این زمان تقریبا ۳۰-۲۰ روز طول میکشد در این مدت باید هفتگی کارت ها را بازدید کرد تا در صورت کاهش خاصیت چسب مجددا چسب زده شود.
شکار پسیل معمولی پسته توسط کارت زرد
دومین زمان کارت گذاری در یزد از اواسط تیرماه تا اواسط مردادماه می باشد در این زمان به دلیل بالا بودن دما و کاهش میزان رطوبت جمعیت پسیل معمولی طغیان میکند به علاوه، به دلیل وجود شرایط نا مناسب آب و هوائی فعالیت دشمنان طبیعی به حداقل می رسد کارت گذاری در این زمان نیز می تواند در کاهش جمعیت پسیل معمولی بدون تاثیر سوء روی دشمنان طبیعی مفید باشد.
به این منظور تعداد حداقل ۲ عدد کارت در خارجی ترین قسمت تاج هر درخت توسط سیم مفتول نصب می شود کارتها طوری نصب می شوند که با شاخه ها در تماس نباشند و با وزش باد خیلی جابجا نشوند و در صورت ریزش چسب از روی کارت، به شاخه ها آسیبی وارد نشود. یادآوری می شود در صورت خشک شدن چسب روی کارت، كارت گذاری نه تنها سودی ندارد بلکه جمعیت بیشتری از آفت را به خود جلب می کند. کارت های نصب شده می تواند با تمیز کردن و چسب زدن دوباره مورد استفاده قرار گیرد.
مقايسه زمان اولین کارت گذاری با مرحله رویشی
نحوه کارت گذاری در باغ آزمایشی
استفاده از عملیات زراعی و مدیریت باغداری مناسب:
شخم زمستانه:
زیر خاک کردن برگ های درختان پسته کف باغ باعث از بین رفتن تعداد زیادی جمعیت زمستانگذران که از این برگها به عنوان پناهگاه استفاده می کنند خواهد شد به علاوه شخم باعث ایجاد تهویه مناسب خاک و ریشه می شود و در نهایت تفويت درخت را در پی دارد.
تغذیه مناسب:
کودهی مناسب باعث تقویت درختان شده، خسارت کمتری متوجه درخت می شود. چالکود باعث هدایت ریشه ها به طرف چالها شده، در این چالها رطوبت بهتر ذخیره می شود و درخت تحمل بیشتری دارد. همچنین اصلاح بافت خاک با مواد مناسب باعث تقویت درختان و افزایش تحمل آنها خواهد شد. تعدادی از کودها مانند کودهای پتاسه باعث تقویت تحمل درخت نسبت به خسارت آفات از جمله پسیل خواهد شد در مقابل تعدادی از آنها موجب حساسيت درختان به خسارت و افزایش جمعیت پسیل می شود.
آبیاری مناسب:
پسیل معمولی پسته حشره ای خشکی دوست بوده، خسارت آن در باغهای کم آب بیشتر است آبیاری باید به فراخور بافت خاک انجام گیرد و در صورت ایجاد رطوبت مناسب علاوه بر افزایش تحمل درخت، شرایط مناسب برای فعالیت دشمنان طبیعی هم فراهم می کند که این امر سبب کاهش جمعیت پسیل پسته می شود. در سیستم آبیاری قطره ای با طراحی صحیح رطوبت بیشتری در پای درخت ایجاد و حفظ شده، علاوه بر شادابی درخت فضا برای رشد پسیل نامناسب می شود.
مدیریت مناسب باغ:
درختان با فواصل کاشت و هرس مناسب رشد بهتری دارند و در صورت آلوده شدن به پسیل قابلیت تحمل بیشتری دارند. مدیریت مبارزه با علفهای هرز نیز انتخاب بهترین زمان حذف علفهای هرز) باعث افزایش فعاليت دشمنان طبیعی و کاهش جمعیت آفت می گردد. میزان آلودگی و تحمل أرقام مختلف پسته به پسیل متفاوت است بنابراین در صورت کشت ارقام حساس یا با تحمل کم باید مدیریت ویژه ای برای کنترل این آفت معمول گردد. استفاده از گیاهان تله
تعدادی از ارقام پسته اهلی و وحشی در ابتدای فصل رشد زودتر برگدهی می کنند کاشت این ارقام باعث می شود پسیل در ابتدا روی آنها مستقر شود بنابراین می توان از این درختان به عنوان تله استفاده کرد و فقط همان درختان را در ابتدای فصل سمپاشی کرد تا از انتقال آنها به سایر درختان جلوگیری شود. مبارزه شیمیائی
با توجه به اهمیت پسیل معمولی در پسته در بعضی مواقع استفاده از سموم شیمیائی اجتناب ناپذیر است در این زمان مدیریت کنترل شیمیایی می تواند کمترین خسارت را به محیط و موجودات غير هدف وارد کند. تعیین زمان دقیق سمپاشی:
با نمونه برداری از برگ های درختان آلوده از قسمت های مختلف درخت و ارسال به مراکز تخصصی گیاهپزشکی و تعیین میزان آلودگی از چگونگی مبارزه شیمیائی اطلاع حاصل شود.
سمپاشي لکه ای:
نقطه شروع آلودگی پسیل در باغات از کناره ها، مناطق کم آب و درختان جاذب و حساس می باشد با توجه به نحوه شروع آلودگی، می توان باغ را به صورت لکه ای سمپاشی کرد در این روش علاوه بر کاهش مصرف سم و عواقب سوء ناشی از کاربرد آن، کنترل منطقی آفت نیز صورت خواهد گرفت.
سمپاشی نواری در صورت رسیدن جمعیت پسیل به حد سمپاشی، می توان باغ را به صورت ردیفی سمپاشی کرد در این روش، ردیف ها یک در میان سمپاشی می شوند تا فرصت کافی برای جابجائی دشمنان طبیعی وجود داشته باشد.
یادآوری می شود که وجود آفات روی گیاهان در محدوده زیر آستانه زیان اقتصادی نه تنها زیانی متوجه گیاه نمی شود بلکه به دلیل وجود منبع تغذیه برای دشمنان طبيعي لازم است.
در صورت رعایت مسائل فنی لازم در کنترل پسیل پسته این آفت را می توان بدون ایجاد کمترین مزاحمت کنترل نمود.