اشکال مختلف هرس در درختان پسته
الف: هرس فرم دهی
هدف از اجرای هرس فرم دهی در درختان میوه، ایجاد شکل مناسب و مورد نظر ، اسکلت قوی و دارای استحکام بالا و رشد مناسب و بالای شاخه های حفظ شده می باشد. متاسفانه در غالب باغات پسته هرس فرم دهی انجام نشده و درختان به صورت درختچه ای و چند تنه پرورش می یابند. در این باغات به دلیل تراکم بالای شاخ و برگ و عدم نفوذ نور کافی به داخل تاج ميوه، کمیت و کیفیت محصول کاهش می یابد. جهت رسیدن به کمیت و کیفیت مناسب میوه در درختان پسته، هرس فرم جامی یا شلجمی توصیه می گردد .
مراحل اجرای هرس فرم جامی بدین شرح می باشد:
در فصل خواب اولین سال بعد از پیوند، شاخه های پیوندی از ارتفاع ۹۰-۸۰ سانتی متری سربرداری می گردد. لازم به ذکر است با توجه به اینکه در درختان پسته معمولا چند شاخه پیوند شده وجود دارد، لذا بایستی شاخه ای که نسبت به سایر شاخه ها رشد عمودی و به طرف بالا داشته را جهت سر برداری انتخاب و سایر شاخه های پیوندی را از ته قطع نماییم و سپس سایر عملیات هرس فرم دهی را بر روی آن انجام دهیم. معمولا باغداران تمامی شاخه های پیوندی را نگه داشته و این باعث می شود که پس از چند سال رشد، درختان حالت انبوه و درختچه ای به خود بگیرند و نتوان شکل مناسبی به آنها داد. بعد از سر برداری سال اول، تعدادی شاخه جانبی از شاخه سربرداری شده تولید می گردد که بایستی شاخه های رشد کرده در پایین نهال به محض مشاهده از ته قطع و فقط به شاخه های بالایی اجازه رشد داده شود. در دومین فصل خواب، سربرداری شاخه های اولیه که اسکلت اولیه درختان را تشکیل می دهند از ارتفاع ۳۰-۲۵ سانتی متری صورت می گیرد. در انتخاب شاخه هائی که اسکلت اولیه درخت را تشکیل می دهند بایستی به صورت زیر عمل نمود: ۳ – ۱ تا ۴ شاخه و ترجیحا در ۴ جهت اصلی (شمال ، جنوب، شرق و غرب) درخت انتخاب گردد. ۲- فاصله شاخه ها از یکدیگر حداقل بین ۵ تا ۱۰ سانتی متر باشد. ٣- محل انشعاب شاخه های اصلی از یک نقطه واقع بر روی تنه نباشد. ۴- زاویه شاخه ها با شاخه اولیه حدود ۴۵ درجه باشد، یعنی نه خیلی بسته و نه خیلی باز باشند. بعد از سرزنی این شاخه ها، شاخه های ثانویه جانبی رشد می کنند که بایستی در فصل خواب بعدی این شاخه ها نیز مانند سال قبل سر برداری شوند. بایستی در فصل خواب شاخه هایی که باریک بوده و رشد عمودی داشته و در محل ناخواسته رشد کرده اند را از ته قطع نماییم (شكل شماره ۱۰۵).
شکل شماره -1-5 درخت پسته که به صورت تک تنه و به فرم جامی تربیت شده است.
ب : هرس باردهی
جهت کنترل اندازه درخت و سال آوری درختان پسته، انجام هرس باردهی ضروری می باشد. هرس باردهی یکی از روش های کنترل سال آوری می باشد. هرس شدید درختان پسته پس از سال پر محصول باعث تولید شاخه های رویشی خیلی قوی در سال کم محصول می شود. چنانچه این شاخه های قوی پس از سال کم محصول سربرداری شوند در سال پر محصول بعدی باعث تولید شاخه های جانبی همراه با جوانه های گل فراوان می گردند. بنابراین در سال کم محصول بعدی محصول بیشتری تولید می شود. همچنین تحقیقات انجام شده نشان می دهد سرزنی درختان پسته قبل از سال کم محصول باعث ایجاد تغییراتی در رشد شاخه، تنه و بقایای جوانه های گل بوجود آورده و باعث کاهش سال آوری می شود. | هرس سرزنی معمولا از بالای ۲تا۳ جوانه رویشی واقع در انتهای شاخه های رشد فصل جاری صورت می گیرد. این هرس بایستی توسط کارگران ماهرکه قدرت تشخیص جوانه های رویشی وگل را دارند، صورت گیرد. در طول شاخه های رشد فصل جاری در درختان پسته جوانه های گل تشکیل و در انتهای آنها چندین جوانه رویشی تشکیل می گردد که هرس سرزنی بایستی از بالای این جوانه های رویشی انجام شود. چنانچه هرس سرزنی از بالای جوانه های گل صورت گیرد، در سال آینده هیچ شاخه جانبی تشکیل نمی گردد و بر روی شاخه ها تنها خوشه های میوه تشکیل می گردد. از فاکتورهای بسیار مهم در هرس، شدت و زمان انجام هرس می باشد.
نتایج تحقیقات انجام شده در مورد هرس سربرداری درختان پسته نشان میدهد که هرس سربرداری درختانی که دارای رشد رویشی زیاد هستند، باعث جلوگیری از رشد رویشی بیش از حد، شاخه زایی جانبی، افزایش سطح میوه دهی، تشکیل میوه در سطح پایین تر ، کنترل اندازه به منظور تسهیل عملیات داشت و کنترل سال آوری می گردد. میزان سربرداری بر حسب رقم متفاوت است. نتایج طرحی مشابه نشان داد در هرس سربرداری، تحریک رشد شاخه های جانبی در شرایط سال آور ( on year بیشتر از شرایط سال نا آور (off year) است. سرزنی در سال ناآور باعث افزایش محصول در سال نا اور بعدی می شود و هرس سر زنی در سال آور منجر به افزایش تعداد میوه در خوشه آن سال می شود.
هرس سربرداری در اقلام مختلف
نتایج یک طرح تحقیقاتی روی هرس سربرداری پسته نشان داد عکس العمل ارقام نسبت به هرس سربرداری متفاوت است، بطوری که رقم اوحدی عکس العمل بیشتری نسبت به سر برداری نشان می دهد. سر برداری شاخه دو ساله در رقم کله قوچی در شرایط نا آور حداکثر شاخه های جانبی را تولید نمود ولی میزان محصول و تعداد جوانه گل کاهش یافت. سربرداری شاخه یک ساله در شرایط آور باعث افزایش شاخه های جانبی و افزایش تعداد جوانه های گل برای سال بعد می شود. در رقم اوحدی سر برداری شاخه های سه ساله در شرایط آور ضمن افزایش تعداد شاخه های جانبی باعث افزایش تعداد جوانه های گل گردید و میزان محصول سال بعد را افزایش داد و بدین ترتیب شدت سال آوری هم کاهش یافت.
هرس تنک شاخه
معمولا به منظور کاهش سال آوری، تعداد شاخه های میوه دهنده را قبل از سال پربار به حدود نصف تا ۲ / ۳ کاهش می دهند. این عملیات بایستی در دوره خواب زمستانه و در سنین باردهی اقتصادی محصول انجام شود. هرس سربرداری و تنک شاخه باعث کاهش درصد پوکی و افرایش درصد ناخندانی گردید، گرچه اختلاف معنی دار نبوده است. هرس سالیانه درختان بارده به منظور حذف شاخه های خشک و آلوده ضروری می باشد. در غیر این صورت علاوه بر اینکه این شاخه های آلوده باعث ایجاد مشکلاتی در عملیات داشت و برداشت می گردند، باعث توسعه و شیوع آفات و بیماریهای مختلف نیز می شوند. لذا در صورت عدم هرس، خشکیدگی به سایر قسمت های درخت نیز سرایت می کند.