پیش گفتار ضرورت کوددهی پتاسیم در پسته
خاک یکی از اجزای مهم منابع پایه است که بعنوان بستر اصلی کشت گیاه و نیز محقی محر بفرد برای انواع حیات محسوب می شود. انسان اگر چه در مسیر تکاملی خود با دستیابی به فناوری های نوین . پیشرفت های سریع و شگفت انگیزی را به ارمغان آورده است ولی متاسفانه آثار سوء آن بتدریج با بروز اختال و دگرگونی در شرایط تعادلی و متعارف منابع پایه، به ویژه خاک و آب همراه گردیده که موجب به یاد اور مدل انواع ناهنجاریها، کاهش سطح حاصلخیزی خاکهای زراعی، افت تولید و بحران های زیست محیطی شادی است از این رو اکنون بیش از هر زمان دیگر، برگزیدن سیاستهای سازگار و راه حلهای منطقی برای عرضه مواد غدایی در پاسخگویی به تقاضای روزافزون جمعیت و در مسیری هماهنگی با ملاحظات زیست محیطی، احسان می شود در این میان آنچه که بیش از هر عامل دیگر بویژه در سطح ملی می تواند در جهت تنویر افکار عمومی افزایش آگاهی جامعه، شناخت مسایل و مشکلات زیست محیطی. نیروهای مردمی را در گام برداشتن در مسیر توسعه پایدار سهیم سازد، تهیه و تدوین نشریه ها و کتب علمی و فنی، آموزشی، تحقیقی، ترویجی و تحلیفی است که به عنوان وسیله ارتباطی مناسب برای بیان و اشاعه مبانی نظری و ارائه راهکارهای علمی و فنی در جهت افزایش آگاهی و دانش مخاطبان بشمار می آیند. از آنجایی که هدف اساسی موسسه تحقیقات خاک و آب، نخست شناخت توان تولیدی منابع خاک و آب و سپس بهره برداری و مدیریت مناسم اس ماه در راستای تولید پایدار، امنیت غذایی و سلامت جامعه می باشد انتشارات موسسه تحقیقات خاک. و اما بر این است تا با انتشار آثار علمی، فنی و کاربردی مورد نیاز، گامی اساسی و بنیادی در راستای رسالت خوی بردارد و در این رهگذر پذیرای پیشنهادهای سازنده، انتقادهای مسئولانه و راهنمائیهای ارزنده کلیه اندیشمندان، پژوهشگران و دست اندرکاران نیز خواهد بود. باشد که با این گام ضمن انجام مسئوليتي حطي، همگان را در تلاش بی وقفه برای پاسداری از بستر هستی فراخوانیم ان شاء الله.
• مقدمه ( اهمیت موضوع):
پسته (.Pistacia vera. L ) مهمترین محصول کشاورزی استان کرمان می باشد. سطح زیر کشت پسته ایران در حال حاضر حدود ۲۰ هزار هکتار برآورد شده که 74/ 4 درصد آن بارور می باشد. میزان تولید سالانه محصول ۳۳۵ هزار تن و متوسط عملکرد ۷۰۳ | کیلوگرم در هکتار است. استان کرمان مهمترین قطب تولید پسته ایران (۸۳ در صار سطح زیر کشت و ۸۲ درصد تولید پسته ایران می باشد. بقیه استانها شامل یزد، خراسان، قزوین و سمنان می باشد. پسته یکی از مهمترین محصولات باغی کشور و از عمده ترین محصولات صادراتی غیر نفتی کشور (حدود ۶۰۰ میلیون دلار در سال) می باشد. بدیهی است با عنایت به ارقام اصلاح شده موجود، عملکرد هکتاری پایین بوده و مورد قبول نمی باشد. با رعایت اصول مصرف بهینه کودی مخصوص مصرف کودهای پتاسیمی، به سهولت می توان عملکرد هکتاری پسته را تا حد پیش بینی شده در برنامه های چهارم توسعه و چشم انداز ۲۰ ساله کشور افزایش داد (دفتر آمار و فناوری اطلاعات، ۱۳۸۳، ملکوتی و همکاران، ۱۳۸۶).
عنصر پتاسیم از عناصر ضروری پر مصرف است و نقش های کلیدی و اثرات مفیدی که برای این عنصر در منابع ذکر شده در گیاه پسته اهمیت دو چندان دارد. لازم به ذکر است علیرغم مشکلات و محدودیت های عمده باغهای پسته از جمله شوری زیاد خاک و آب آبیاری ( تا ۲۵ دسی زیمنس بر متر)، دور آبیاری طولانی (تا ۱۲۰ روز)، آب و هوای گرم و خشک و آهکی بودن خاکها، با توجه به نقش پتاسیم در کاهش اثرات سوء فوق و افزایش مقاومت گیاه در برابر شرایط نامساعد، این عنصر در گذشته کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
• مشکلات و ناهنجاریهای تغذیه ای پسته:
در تحقیقات نیاز غذایی درختان پسته مشخص شده برای برداشت یک تن پسته خشک مقدار نیتروژن، فسفر، پتاسیم، کلسیم، گوگرد و منیزیم برداشتی به ترتیب معادل ۵۰، ۷، ۹۵، ۳۵، ۳۰ و ۱۵ کیلو گرم و برای عناصر ریزمغذی هر کدام در حدود ۲۰۰ الی ۳۰۰ گرم می باشد. ولی در برنامه کوددهی، پسته کاران کشور به این امر مهم عموما توجه نموده و در نتیجه سطح وسیعی از باغهای پسته مبتلا به کمبود پتاسیم می باشند. از طرف دیگر مصرف آنها عمدتا سطحی بوده در حالی که بایستی به صورت عمقی جایگذاری گردد. در شکل یک عمق ریشه یک نهال پسته دو ساله نشان داده شده است. تحقیقات ارزشمندی توسط همکاران در استان کرمان در مورد مسائل تغذیه ای و نیاز کودی درختان پسته بعمل آمده و نتایج نشان داده که درختان پسته عمدتا از کمبود پتاسیم (K)، روى (Zn) و احتمالا کلسیم (Ca) در رنج می باشند (ملکوتی و همکاران، ۱۳۸۵).
تغذیه نامتعادل، عدم مصرف کودهای پتاسیمی در سالهای گذشته و تخلیه آنها، نامطلوب بودن کیفیت آبهای آبیاری و کاهش مستمر کیفیت این آبها در اثر استمرار خشکسالی نظیر بالا بودن میزان بور (B)، بی کربنات (HCO3) و همچنین عدم تعادل بسیار زیاد بین نسبت های سدیم به کلسیم ( Na / Ca ) و سدیم به پتاسیم (Na/ K ) در عصاره اشباع خاک که ناشی از افزایش بیش از حد سدیم در آب آبیاری می باشد، سبب پائین آمدن عملکرد، بوجود آمدن عارضه ریز برگی، زردی، ریزش جوانه های گل و از همه مهمتر مهیا شدن شرایط برای بوجود آمدن عارضه زردی عمومی و شیوع برخی از بیماریها در درختان پسته شده که متأسفانه أخيرا به صورت گسترده ای در باغهای پسته استان شیوع پیدا نموده است (تگ ها: ۱/ ۳)
تنش شوری که خود از تنش های غیر زنده محسوب می شود از دیگر عوامل کاهش قابلیت اراضی در تولید محصولات کشاورزی می باشد. شوری جذب کلسیم را توسط گیاهان تضعیف می کند و این امر احتمالا بخاطر جانشین کردن آن از غشاء سلولی است. وقتی این امر اتفاق می افتد مقدار سدیم در برگ افزایش و نسبت پتاسیم به سدیم ( K/ Na) در غشاء کاهش می یابد. مطالعات دیگری نیز نشان داد، گیاهان هنگامیکه مقادیر پتاسیم کافی در اختیار داشتند، در مقایسه با آنهایی که کمبود پتاسیم داشتند، میزان فتوسنتز و سطح برگ بیشتری دارا بودند. کاربرد 4 و 8 میلی مول پتاسیم در لیتر بصورت نیترات پتاسیم (نسبت سدیم به پتاسیم (Na / K ) به ترتیب۵/ ۱۲ و ۳ / ۹) باعث افزایش معنی داری در طول ساقه، درصد استقرار میوه، تعداد میوه در هر گیاه، وزن میوه و وزن خشک گیاه گردید. در صورتی که اضافه نمودن 16 میلی مول پتاسیم در لیتر (نسبت سدیم به پتاسیم ۱ / ۳) تاثیر منفی داشته و وزن خشک گیاه را در مقایسه با شاهد کاهش داده است. از آنجایی که پتاسیم در تنظیم پتانسیل اسمزی گیاهان در شرایط شور نقش مهمی ایفا می کند، لذا برای حفظ کارایی غشاء سلولی لازم است که در محیط خارجی سلول، پتاسیم کافی وجود داشته باشد، بطوریکه در محیط های غیر شور یک میلی مول پتاسیم در محلول خارجی برای رشد بهینه ریشه و قسمت های هوایی کافی است و حال آنکه در شرایط شور، به پتاسیم بیشتری نیاز است.
محققین متعاد دی گزارش کردند که میزان نیاز گیاه به پتاسیم، کلسیم و روی در شرایط شور بیشتر از شرایط غیرشور می باشد. آنها نتیجه گیری نمودند به ازای هر واحد افزایش شوری آب آبیاری باید مقدار ۲۵ کیلو گرم پتاسیم اضافی در هکتار مصرف گردد. مناسب بودن وضعیت غشاء میانی سلول که از کلسیم تشکیل شده، باعث کاهش تراوش پتاسیم از سلولهای ریشه به خارج شده و در نتیجه وضعیت مطلوبتری از پتاسیم در ریشه ایجاد می نماید. در شرایط شور اثرات مفید کلسیم بر وضعیت پتاسیم گیاهان نظیر ذرت و گوجه فرنگی در بافتهای ریشه بیشتر از اندامهای هوایی مشاهده شد. در یک تحقیق با اضافه کردن کلسیم به یک محلول غذایی شور حاوی مقدار مشخص پتاسیم (۳ میلی مول) که در آن گوجه فرنگی کاشته شده بود، بسته به ژنوتیپ گیاه، غلظت پتاسیم در ریشه ها و اندامهای هوایی گیاه افزایش یافت. ملکوتی وهمکاران (۱۳۸۶) ضمن بررسی علل خشکیا۔ گی سر شاخه های درختان میوه به این نتیجه رسیدند که عامل عماده خشکیدگی سرشاخه های درختان میوه سرمای چند درجه زیر صفر زمستان و یا گرمای ۵۵ درجه تابستان نمی باشد، بلکه این خشکیا۔ گی سر شاخه ها عارضه ثانوی می باشد، سرشاخه های این درختان در اثر استمرار کمبود عناصر غذایی و مصرف نامتعادل با جایگذاری نامناسب (پخش سطحی و یا حداکثر پابیل) کودها ضعیف شده و سپس درختان، مبتلا به انواع بیماریها و آفات می گردند و در نهایت خشکیدگی سرشاخه ها را به دنبال می آورد. محققین نشان دادند که رشد قسمت های هوایی و ریشه پسته (رقم بادامی) به ترتیب قابلیت هدایت الکتریکی عصاره اشباع برابر با ۱۸/ ۷ و ۲۰ / ۹ دسی زیمنس بر متر متوقف شد این در حالی است که این رقم نسبت به سایر رقمهای پسته به شوری مقاوم تر است. همچنین اعلام نمودند که با افزایش شوری، میزان پتاسیم ارقام بادامی و فندقی، تمایل به افزایش داشته ضمن اینکه نسبت پتاسیم به سدیم در رقم بادامی بالاتر از دو رقم دیگر بوده است. رشد نهالهای پسته در غلظت ۱۰۰ میلی اکی والان کلر در لیتر کاهش یافته و زمانی که غلظت این یون به ۱۷۵ میلی اکی والان در لیتر می رسید رشد پسته متوقف شد. با افزایش شوری، غلظت سدیم در اندامهای هوایی نهالهای پسته ای که در محیط شور کشت شده بودند، افزایش یافته و یک همبستگی معنی دار منفی بین میزان سدیم در محلول خاک و رشد هوایی نهالهای پسته مشاهده گردید. Procopiu و Wallace (۱۹۷۸) طی یک بررسی در رابطه با برگ سوزی، قهوه ای شدن و رنگ سبز روشن در باغها پسته یونان اعلام داشتند که بخشی از این نارسائیها از کمبود پتاسیم و آهن و زیادی منیزیم بود و با مصرف کلات آهن وضعیت درختان بهبود یافت. به عقیده آنها کمبود پتاسیم ناشی از زیادی منیزیم احتمالا یک فاکتور اصلی بوده است هر چند که عکس العمل مثبت گیاه به مصرف پتاسیم در خاک بعد از چهار ماه مشخص نگردید.
گیاهان حساس به شوری، نسبت به مصرف پتاسیم (K) عکس العمل مناسب تری نشان می دهند. با افزایش نسبت پتاسیم به سدیم ( K/ Na) در محلول خاک، تحمل گیاه به شوری افزایش می یابد. شواهد نشان می دهد که تحت شرایط شور، علائم کمبود پتاسیم با وجود بالا بودن غلظت آن در برگها، همچنان وجود دارد، چه مقداری از پتاسیم جذب شده برای خنثی کردن بار الکتریکی کلر (CI) ذخیره شده در واکوئل ها تجمع یافته و کمکی به واکنش های حیاتی نمی نماید. لذا در این شرایط با افزایش مصرف سولفات پتاسیم می توان علاوه بر رفع علائم کمبود، اثرات مسمومیت شوری را کاهش و عملکرد را افزایش داد.
با افزایش غلظت پتاسیم در محلول خاک، تحمل گیاهان به تنش شوری زیاد می گردد. این در حالی است که وقتی میزان آب قابل دسترس گیاه کم باشد، افزایش پتاسیم حتی در شوری های بالا (۱۰ دسی زیمنس بر متر) ساعت بیشتر شدن تحمل می گردد. مصرف سولفات پتاسیم در شرایط شور موجب کاهش اثرات سوء تجمع سدیم (Na) و کلر (CI) در برگهای گیاه شاده و در نهایت عملکرد را افزایش می دهد.
• نقش کلیدی پتاسیم در پسته:
پتاسیم فعال کننده تعداد زیادی از آنزیم های گیاه بوده و نقش مهمی را در روابط آبی گیاه به عهده دارد. این عنصر بعنوان یک تنظیم کننده اسمزی در داخل سلول عمل کرده که این نقش اثر کنترل کننده ای را در باز و بسته شدن روزنه ها دارد. در شرایط کمبود آب و شوری مناطق پسته خیز نقش پتاسیم از این نظر حائز اهمیت است. پتاسیم اندازه، رنگ و خاصیت انباری میوه را بهبود بخشیده و باعث افزایش مقاومت گیاه به آفات، بیماریها، سرما و خشکسالی می شود. کمبود پتاسیم باعث سوختگی برگ شده، برگها سبز کمرنگ با حاشیه رنگ پریده و گاهی همراه با نقاط رنگ پریده در فواصل رگبرگها می باشند که منجر به سوختگی حاشیه برگ می شود. بطور کلی برگها کوچکتر، پهنک باریک تر، شاخ و برگ گیاه کم و میزان رشد محدود می شود. و میزان برداشت پتاسیم توسط گیاه زیاد بوده و در تعداد زیادی از محصولات بیش از ازت می باشد. کمبود این عنصر بیشتر در خاکهای سبک، خاکهای با pH خیلی کم یا خیلی زیاد، خاکهای با کشت متراکم و متوالی و نیز در اثر عدم تعادل یونها (زیادی Ca Na و Mg) اتفاق می افتاد. منیزیم از عناصری است که اثرات سوء آن در جذب پتاسیم بیشتر گزارش شده است. درختان پسته دارای سال آوری شدید بوده و میزان برداشت پتاسیم آنها در سال بار بیشتر است. درختان پسته بیشترین پتاسیم را در موقع پر کردن مغز برداشت کرده و بیش از ۵۰ درصد آن به مصرف مغز می رسد و به همین دلیل در سال بار غلظت پتاسیم در برگ کمتر از سال استراحت است. پتاسیم جذب شده در سال استراحت در بافتهای چوبی ذخیره شده و به مصرف سال بعد می رسد. این منابع ذخیره ای در بهار، رشاد برگ، شاخه و میوه را تأمین کرده اما برای کل نیاز گیاه خصوصا در دوره پر کردن مغز کافی نیستند. در تحقیقات مختلف انجام شده اثرات مثبت ناشی از مصرف کودهای پتاسیم در افزایش عملکرد و بهبود کیفیت محصول به اثبات رسیده است اما باید توجه داشت که عکس العمل گیاه ممکن است در سالهای اول مصرف کود چشمگیر نباشد. دیگر اینکه برای شروع کوددهی با این عنصر ممکن است مقادیر بالایی موردنیاز باشد و مقدار مصرف را در سالهای بعد بتوان کاهش داد. در یک تحقیق انجام شده بر روی درختان پسته آمریکا که دچار کمبود پتاسیم شده بودندو غلظت پتاسیم برگ آنها کمتر از ۰ /۸ درصد بود. درختان تحت تأثیر تیمارهای کو دی ۱/ ۵ . ۱ و ۳کیلو گرم پتاس به ازاء هر درخت از منبع کلرور قرار گرفتند. مصرف کود باعث افزایش معنی دار در غلظت پتاسیم برگ در سال دوم شد. تیمار ۳کیلو گرم پتاس حداکثر محصول را داشت. اما بین تیمار ۱٫۵ و ۳ اختلاف معنی دار نبود. در تحقیقی دیگر طی یک دوره سه ساله، اثر مصرف کودهای پتاسیمی در 4 تیمار (۰، ۱۳۰، ۲۵۰ و ۳۹۰ کیلوگرم0,Kدر هکتار) بر عملکرد، خصوصیات کیفی و پتاسیم برگ و خاک در سه نقطه مورد بررسی قرار گرفت. نتایج بدین صورت بود که بین تیمار شاهد و تیمارهای کودی از نظر عملکرد ، درصد خندانی، انس و پوکی و غلظت پتاسیم برگ اختلاف معنی داری وجود داشت. عملکردهای بالا، در سه نقطه اجرای طرح با غلظت پتاسیم برگ بیش از ۲ درصد و یا بیشتر همراه بود. مصرف کودهای پتاسیمی باعث افزایش پتاسیم خاک شد. مصرف کودهای پتاسیمی علاوه بر تغذیه، کارایی مصرف سایر عناصر غذایی را نیز افزایش می دهد. در یک تحقیق، درختان پسته ۲۵ ساله با ازت ) ( KgN/ tree۲ / ۵)، فسفر (Kg P20s/ tree 3)، پتاسیم (Kg K2O/ tree ۱) و نیز سولفات روی و منگنز و کلات آهن در یک دوره اساله بصورت یکسال در میان تغذیه شدند. نتایج نشان داد که تجمع پتاسیم بیشتر در شاخه های میوه دار بود و بیشترین عملکرد از تیمار N+ K بدست آمد. نتایج مشابهی در مورد درختان مرکبات نیز بدست آمده است. و اثر مثبت پتاسیم در افزایش مقاومت درختان به بیماری و سایر عوامل نامساعد از دیگر نکات قابل توجه این عنصر است. در تحقیقی که بر روی باغهای پسته مبتلا به بیماری ورتیسیلیوم در آمریکا صورت گرفت معلوم شد که میزان پتاسیم برگ درختان مبتلا عمدتا کمتر از ۱ درصد بود (۰ / ۸ – ۵/ ۰ درصد) و در صد ابتلاء درختان سالم با پتاسیم بالاتر از ۱درصد خیلی کمتر بود. در این تحقیق با مصرف ۱، ۱/ ۵ و ۳کیلوگرم پتاسیم از منبع کلرور به ازاء هر درخت درصد آلودگی کاهش و برای تیمارهای فوق به ترتیب ۱۸ / ۸ ، ۱۳۷۸ و ۹ / ۷ درصد بود. ضمنا در سال دوم نتایج معنی دارتر شاد بطوری که در صد ابتلاء به این بیماری ۳۵درصد کمتر از سال اول بود. در این تحقیق بین تیمار ۱ / ۵ و ۳ اختلاف معنی داری در سال دوم وجود نداشت. به طور کلی نقش کلیدی پتاسیم در پسته را می توان چنین جمع بنادی نمود که پتاسیم مقاومت درختان پسته را در مقابل شوری آب و خاک، به کم آبی و خشکسالی، وضعیت آب گیاه WUE، مقاومت درختان پسته را در مقابل یک سری آفات و بیماریها افزایش می دهد و نیز کیفیت دانه پسته را خصوصا از جهت درصد خندانی و تعداد دانه در یک انس را افزایش می دهد.
• مروری بر تحقیقات انجام شده
– بررسی تاثیر مقادیر و منابع پتاسیم:
در آزمایشی تأثیر مقادیر و منابع پتاسیم به همراه مصرف بهینه سایر عناصر غذایی در گیاه پسته مورد مطالعه قرار گرفت. پتاسیم از دو منبع کلرور و سولفات، هر یک در سه سطح بر اساس آزمون خاک (K1=مقدار لازم براساس آزمون خاک، K2= دو برابر و ;K= سه برابر ,K) با و بدون عناصر ریزمغذی مصرف شدند. تیمار شاهد این طرح مصرف ازت و فسفر بر اساس آزمون خاک بود و به تیمار ۹ و ۱۰ سولفات منیزیم نیز اضافه شد. آزمایش شامل ۱۰ تیمار به شرح زیر با سه تکرار بوده که با در نظر گرفتن درخت در هر تیمار مجموعة شامل ۲۶۰ درخت می باشد.
با توجه به نتایج تجزیه واریانس عملکرد چهار سال آزمایش، اثر تیمارهای کودی بر عملکرد محصول در سطح یک درصد و بر غلظت آهن | در سطح 5 معنی دار شده و در سایر موارد معنی دار نبود. نتایج تجزیه واریانس حاکی از اختلاف معنی دار عملکردها و خصوصیات و غلظت عناصر (بجزء آهن ) در سطح یک درصد می باشد که حاکی از سال آوری | درختان می باشد. اثرات متقابل سال در تیمار نیز تنها بر درصد خندانی و غلظت روی برگها در سطح 5 در صد معنی دار گردید.
با توجه به وجود پدیده سال آوری در باغ انتخابی عملکرد هر سال تابعی از شرایط تغذیه ای سالهای قبل می باشد. لذا کمبود عناصری چون P K و Zn در سالیان گذشته عامل ضعف و محدودیت رشد و تشکیل میوه درختان شده است . از طرف دیگر غلظت عناصر غذایی برگ در سال دوم کمتر از سال اول می باشد که بدلیل عملکرد خیلی بیشتر در سال دوم عناصر غذایی برگ بیشتر تخلیه شده، لذا غلظت آنها کمتر است و شاید به همین دلیل است که اثر تیمارها بر غلظت عناصر برگ معنی دار نشده است. در مجموع با مصرف مقدار قابل توجه کود در هر یک از تیمارها وضعیت رشد و عملکرد با شاهد تفاوت قابل توجهی داشته است و کاهش غلظت عناصر مسلما به واسطه اثر رقت می باشد که افزایش رشد رویشی قابل توجه درختان موید این مطلب می باشد. هم چنین با توجه به اینکه در این باغ سالیان دراز کود های پتاسیم مصرف نشده است و از وضعیت مینرالوژی خاک اطلاعاتی در دست نیست ممکن است مقدار قابل توجهی از پتاسیم مصرف شده در خاک تثبیت شده باشد.
جدول ۱- اثر تیمار بر عملکرد و خصوصیات کیفی و غلظت عناصر
و پیشنهادها (چه باید کرد؟)
از بررسیها و نتایج به دست آمده می توان چنین استنباط نمود که: 1- تحت هیچ شرایطی نبایستی اجازه داده شود تا علائم کمبود عناصر غذایی من جمله در برگها و میوه گیاهان، چه زراعی و چه باغی مشاهده شود. زیرا با مشاهده علائم کمبود، حداقل ۳۰ الی ۵۰ درصد کاهش عملکرد برای همان سال قطعی خواهد بود. ۲- در باغهای پسته برای ارتقاء کیفی میوه، رعایت اصول مصرف بهینه کود على الخصوص مصرف کودهای پتاسیمی بایستی همگانی گردد. برای مقابله با تنشهای محیطی و زنده از مقدار بیشتر سولفات پتاسیم و سولفات روی استفاده شده و سعی شود مصرف کودها عمدتا به صورت سولفات باشد. ٣- با توجه به اثرات قابل توجه پتاسیم در افزایش عملکرد و بهبود خصوصیات کیفی دانه (خصوصا درصد خندانی و تعداد دانه در انس) همواره سعی شود غلظت پتاسیم برگ حدود ۲۰۰ درصد و در مغز پسته ۰/ ۱۲ درصد باشد. 4- یکی از علل سر خشکیدگی درختان میوه کمبود روی و در پسته علاوه بر آن بالا بودن نسبت سدیم به پتاسیم (Na/K ) و سدیم به کلسیم ( Na / Ca ) در برگهای درختان می باشد. برای برطرف کردن عارضه سر خشکیدگی درختان پسته ضمن رعایت اصول مصرف بهینه کود، جایگذاری صحیح کود، مصرف فراوان کودهای پتاسیمی، توصیه می گردد. 5- مصرف بهینه کود همراه با جایگذاری عمقی کودها موثر ترین، اقتصادی ترین و سهل الوصول ترین روش نیل به افزایش کمی و کیفی درختان میوه من جمله پسته می باشد که در این رابطه نتایج تجزیه برگی بایستی مد نظر قرار گرفته و بیشترین نقش به پتاسیم و روی داده شود.
